Re-Value: REBEL

Rebel

Deze tijd van onzekerheid schept ruimte voor verandering. Een rebel verzet zich tegen het heersende gezag. Een activist probeert een politieke of maatschappelijke beweging in gang te zetten. Op welke manier is een ontwerper van waarde in rebellie of activisme? En op welke manier is rebellie of activisme van waarde in design? In deze eerste studiosessie gaat social designer en design researcher Myrthe Krepel (SMELT), in gesprek met grafisch ontwerpers Sophie Balch en Tijn Kok (ST-DUO), kunstenaar en onderzoeker Julia Janssen en conceptueel ontwerper Dion Soethoudt (Studio Soethoudt). Geen van allen noemt zich een activist of rebel, maar ze zien wel rebellie en activisme in elkaar.

Rebel, activist, design activist, rebelse ontwerper of rebelse persoonlijkheid?

Dion wordt door de groep gezien als rebel. “Ik werk veel met kleine culturele details die niet iedereen opvallen. Die vallen wel mij op, en die vergroot ik, maak ik kleiner, daar speel ik mee.” Zelf is hij terughoudend om zichzelf een rebel te noemen. “Ik blijf een individu, dus ik vind het moeilijk om achter hele groepen te staan omdat daar altijd dingen bij zitten waar ik het niet mee eens ben.” Dion start vanuit zijn eigen interesses en vanuit wat hem opvalt. “Als ik wil dat iets verandert en ik vind dat belangrijk, dan delen vaak meer mensen die mening. Maar als het alleen voor mij geldt, dan is dat ook wel genoeg.” Vrijheid acht hij van hoge waarde in zijn werk en in zijn bestaan. Vanuit die vrijheid, waarin wij rebellie zien, toont hij met zijn werk zien hoe de wereld er óók uit kan zien.

Julia zet zich met haar werk in voor een duidelijk doel. “Ik probeer mensen met mijn werk bewust te maken van de impact van digitalisering op onze samenleving.” Ze noemt zichzelf geen rebel of activist omdat ze de focus meer op de inhoud wil leggen. “Ik geloof gewoon heel erg in een bepaald doel en een bepaald thema wat ik heel belangrijk vind, waarin het mij niet per se gaat om een activist te zijn of rebels te zijn, maar wel daarop aan te kunnen sturen en een beweging in gang te zetten.” Haar werk is een oproep tot verandering. Design ziet ze als tool om de complexe data-economie toegankelijk te maken. Het thema is enorm complex en baat bij benadering vanuit verschillende invalshoeken zoals technologie of wetgeving. Ze vindt het belangrijk in gesprek te zijn met partijen die met dezelfde thematiek bezig zijn, maar sluit zich bewust niet aan bij die partijen om de onafhankelijke positie te behouden.

Sophie, van oorsprong Brits, en Tijn zien zichzelf niet als rebellen maar gebruiken een rebelse houding in hun werk. Sophie: “Our focus is to design authentic identities for visionaries with a passion-driven commitment to making an impact.” Ze werken graag met rebellen en activisten. In het aangaan van samenwerkingen en opdrachtgeverschap zijn ze kritisch en scherp op de inhoud. Komen de waarden die de opdrachtgever wil uitstralen overeen met de waarden die ze naleven in de organisatie? Zo hebben ze bijvoorbeeld een opdracht teruggegeven van een festival met als thema de Black Lives Matters-movement. De achterliggende organisatie is volledig wit en de betrokken ontwerpers, in dit geval ST-DUO, zijn ook wit. Tijn: “Dus we hebben vriendelijk geweigerd, maar ook de vraag teruggelegd. Waarom kiezen jullie voor ons? Zijn jullie je bewust van de keuze die jullie maken?” Niet alleen met hun werk, maar ook door samenwerkingen te bevragen hopen ze verandering teweeg te brengen.

Over het algemeen hebben ontwerpers een kritische en reflecterende houding en onderzoeken ze continu hoe het anders of beter kan. In die zin is een ontwerper altijd wel rebels. Sophie: “Looking at things differently is definitely a quality of a designer. You have to look at things differently to prevent creating something that already exists.” De onafhankelijke positie van de ontwerper geeft een bepaalde vrijheid die anderen zich niet altijd kunnen veroorloven. Julia: “Ik kan bijvoorbeeld in speculaties of hypotheses praten, iets wat een jurist niet mag doen.”

Bewustwording rondom thema’s als klimaatverandering, racisme en de impact van digitalisering groeit langzaam. Maar hoe zet je mensen écht in beweging? Hoe zorg je dat een grotere groep de boodschap omarmt? Wanneer de urgentie niet hoog genoeg is, verandert er niets. Ontwerpers kunnen hier van waarde zijn, door de gevoelige snaar te raken bij het grote publiek. Dion: “Wij zijn als ontwerpers zijn heel goed in het gesprek starten en het probleem te visualiseren.” Visie wordt door Tijn “het beste wapen van een rebel” genoemd. “Een visie laat een stuk kennis zien, een stuk geschiedenis zien, alsmede een stuk formulatie. Dat er echt een boodschap staat.”

Dion, Julia, Sophie en Tijn zijn het erover eens dat ontwerpers een rol kunnen spelen in maatschappelijke verandering: een nieuw perspectief bieden, een gesprek beginnen, complexe thema’s toegankelijker maken, een boodschap invoelbaar maken. Maar ze zijn ook kritisch op de ontwerpwereld zelf. Hoe zorgen we ervoor dat er in de ontwerpwereld een diversiteit aan perspectieven is? Juist omdat de rijkdom, van ontwerpen voor maatschappelijke verandering, zit in het verkennen van die verschillende perspectieven. De ontwerpwereld is bijvoorbeeld nog erg wit. Ook de deelnemers van Driving Dutch Design 2020 zijn bijna allemaal wit. Ons idealisme kan het toegankelijker maken van de ontwerpwereld in de weg staan. Door onze idealen te verkiezen boven het geld dat we verdienen houden we een beroepsgroep in stand die niet aantrekkelijk is om te kiezen vanuit een achterstandssituatie.

Als ontwerpers degenen zijn die een andere wereld kunnen vormgeven, hebben we ook een grote verantwoordelijkheid. In ons werk moeten we kritisch en reflectief zijn tegenover de opdracht, de context of het onderwerp, maar ook altijd naar onszelf. Hoeveel impact heeft ontwerp echt? Wat zijn dingen die ontwerpers juist niet kunnen? Waar hebben we een samenwerking nodig om échte verandering tot stand te brengen? Dat kunnen we namelijk echt niet alleen. En hoe zorgen we ervoor dat er ook verschillende visies en stemmen in de ontwerpwereld aanwezig zijn? Hoe kunnen we de ontwerpwereld toegankelijker maken?

Tekst: Myrthe Krepel. In gesprek met: Julia Janssen, Sophie Balch, Tijn de Kok en Dion Soethoudt.

Driving Dutch Design 
Driving Dutch Design (DDD) is hét professionaliserings- en netwerkprogramma van ABN AMRO, Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers (BNO) en Dutch Design Foundation (DDF) dat gedreven ontwerpers op weg helpt in de wereld van het ondernemerschap.

Luister naar het volledige gesprek, in het Nederlands, via de podcast Driving Dutch Design. Te beluisteren via Spotify, Apple Podcast, en je andere favoriete podcast apps.

Praat mee over dit onderwerp tijdens onze on- en offline expositie tijdens Dutch Design Week, 17 t/m 25 oktober, of volg ons via onze website en instagram @drivingdutchdesign.