Re-Value: Reflect

Reflectie

Het is een tijd van verandering. Het is een tijd van bezinning. Het is een tijd van herontdekken en heruitvinden. Grootse uitspraken die sinds de corona uitbraak regelmatig worden gedaan door de media. Je zou kunnen zeggen dat er een tijd is aangebroken van reflectie. Reflectie is een gestructureerde manier om dingen die in het verleden zijn gebeurd te begrijpen en er betekenis aan te geven. Maar hoe geven we betekenis aan reflectie? Waarom reflecteren we en waarom is dat van waarde? In deze vijfde studiosessie gaat belevingsarchitect Renee Scheepers (Scheepers&Renee) in gesprek met transitiespecialist Tim Meijer (Tim Meijer Fotografie), multimediaal ontwerpster Anouk van Mil (MILC), letterkunstenaar Sebastiaan van de Venne (Draw Slow) en kleurmagiër Lisa Winters. 

Levensgeluk

Sinds Anouk bijna twee jaar geleden het besluit nam om afscheid te nemen van haar ontwerpbureau met personeel, vindt ze zichzelf terug in een constante reflectiemodus. “Ik heb het idee dat die modus wel versterkt wordt door het aanbreken van de coronatijd. Het reflecteren voelt als een warm bad, omdat je de tijd en de rust ervoor neemt en ongestoord aan je eigen gedachten kunt toekomen. Zo kan ik mijn eigen gedachten van de rest van de wereld onderscheiden.” Reflecteren is voor Anouk enerzijds een heel persoonlijk en intiem proces, en anderzijds brengt ze het ook terug in haar werk. Ze laat nieuwe perspectieven zien op bestaande problemen door het maken van multimediale installaties en reflecteert er samen met de kijker op. “Iedereen is verantwoordelijk voor z’n eigen levensgeluk. Als je een baan hebt reflecteer je met je werkgever over hoe het gaat en of je happy bent. Als zelfstandig ondernemer ben je op jezelf aangewezen.” 

Reflectierituelen

Sebastiaan verbindt mensen door communicatie en gaat op zoek naar het authentieke verhaal van de persoon waarvoor hij ontwerpt. “Ik vind dat je tijd moet maken voor reflectie.” “Het klinkt raar”, zegt hij, “maar helpt wel.” Daardoor kom je veel meer in aanraking met wat die dag je heeft gebracht.” Sebastiaan maakt er een dagelijks ritueel van. Iedere avond schrijft hij alles in tien minuten van zich af. Hij trekt lering uit wat er die dag is gebeurd. Reflecteren is in zijn optiek een iteratief proces. 

Anouk voegt elke dag iets toe aan haar ‘blije lijst’. Soms zijn dat hele kleine dingen, zoals de zon of dat iemand haar een kopje koffie bracht. “Het helpt me om me bewust te maken van de dingen waar ik blij van wordt en wat ik belangrijk vind. Door er iedere dag mee bezig te zijn wordt dat versterkt. Dat wat je aandacht geeft groeit.”

Lisa heeft eind vorig jaar voor haar gevoel pas voor het eerst in haar leven echt actief gereflecteerd. Aangestoken door haar studiogenoten, schreef ze in een eindejaarsreflectie een aantal doelen voor 2020 op. Het opschrijven ervan was voor haar essentieel en maakt het nu ze er op terugkijkt ook extra waardevol. “Vanaf het begin van dit jaar zijn mijn oogkleppen af gegaan en ben ik van een ‘chaotische allrounder’ iemand geworden die wel degelijk een focus en een plan heeft.” 

Tim reflecteert met name door zichzelf te spiegelen aan anderen. Dat doet hij in het gebouw waar hij werkt, dat hij deelt met andere creatieve ondernemers. Tim vindt het belangrijk in zijn rol als kunstenaar om dingen te bevragen en discussies open te breken. In zijn autonome werk ontwerpt hij momenten van reflectie voor de kijker. Bijvoorbeeld in een onderzoek in Garzweiler, een bruinkoolmijn in West-Duitsland die een gebied van 40 km2 zal afgraven. Geïntrigeerd fotografeerde hij jarenlang alle achtergebleven herinneringen die iets vertellen over de duizenden bewoners die ooit in het gebied woonde maar gedwongen moesten verhuizen. Door analoog te fotograferen en te ontwikkelen creëert hij een rustmoment in de chaos, een moment van reflectie met zichzelf en later met de kijker. Zoals op een rommelzolder, kun je uren door zijn foto’s struinen, op zoek naar waardevolle vondsten. 

De rol van de creatieve sector

Heb je inspiratie nodig om te reflecteren? Zijn creatievelingen beter in reflecteren dan anderen omdat zij daar de juiste tools voor in de vingers hebben? De drivers aan tafel zien het als volgt: “We zien het als onze rol om anderen, wanneer zij dat willen, te inspireren en te helpen om van de gebaande paden af te wijken en een andere route te bewandelen.” Ze laten iets zien, en de vervolgstap of de actie laten ze weer aan de kijker of de gebruiker over. Niet belerend, maar liefdevol, open en vrij. “Het is niet onze rol om het kwartje te laten vallen, maar om het zaadje te planten”, vult Anouk aan.

Tot noch toe is reflectie in deze sessie vooral besproken als iets positiefs, of als een verlichting zelfs. Tim vraagt zich hardop af of je er ook in kan doorslaan. Tijd voor een beetje nuance. Ja, ze zien reflectie als iets waardevols, maar vinden het niet minder waardig als het er niet is. Is reflectie een luxe? Hoe verhoudt het zich tot prioriteiten zoals ‘brood op de plank’ en ‘een dak boven je hoofd? “Op de behoeftepiramide van Maslow staat het in elk geval niet onderaan”, zegt Anouk. Reflectie is geen elitaire bezigheid en staat los van sociaal economische status. Tijd hebben is echter wel een luxe. Tim: “Vraag aan een ontwerper waar je hem het meest blij mee zou kunnen maken en het antwoord zal in veel gevallen ‘meer uren in een dag’ zijn.” 

De ingrediënten voor een goede pot reflectie

Tim ziet ook het ondernemerschap als een bedreiging voor reflectie. Als vrije autonome maker neem je de tijd en reflecteer je vanzelf. Maar als je van opdracht naar opdracht moet gaan, en geleefd wordt door deadlines blijft er vrijwel geen tijd voor reflectie over. Anouk en Sebastiaan proberen dat te voorkomen door er rituelen voor te ontwikkelen. En Lisa gebruikt een moment, namelijk het einde van het jaar, als aanleiding om er tijd voor te reserveren. 

De één heeft behoefte aan rust en de ander juist niet. De één neemt het papier in vertrouwen en de ander een gesprekspartner. De een verzamelt, de ander structureert. De context, het ritueel, ontwerp je zelf, en daarin hebben alle drivers zo hun voorkeuren. Dat betekent dat er onderaan de streep maar één ingrediënt nodig hebt voor een goede pot reflectie; en dat is tijd. 

Tekst: Renee Scheepers. In gesprek met: Tim Meijer, Anouk van Mil, Sebastiaan van de Venne en Lisa Winters

Driving Dutch Design 
Driving Dutch Design (DDD) is hét professionaliserings- en netwerkprogramma van ABN AMRO, Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers (BNO) en Dutch Design Foundation (DDF) dat gedreven ontwerpers op weg helpt in de wereld van het ondernemerschap.

Luister naar het volledige gesprek, in het Nederlands, via de podcast Driving Dutch Design. Te beluisteren via Spotify, Apple Podcast, en je andere favoriete podcast apps.

Praat mee over dit onderwerp tijdens onze offline expositie tijdens Dutch Design Week, 17 t/m 25 oktober, of volg ons via onze website en instagram @drivingdutchdesign.