De toekomst van onze spullen

Als gevolg van COVID-19 en de noodgedwongen lockdown zijn we bewuster gaan nadenken over de wereld, de directe omgeving en onze producten. In aansluiting op de duurzame economie komen ontwerpers met alternatieven zoals het adopteren van producten. Of ze ontwerpen deze zodanig dat we ze nooit meer weg willen doen omdat we er, net als met een persoon of dier, een band mee opbouwen, herinneringen mee creëren. Dit zogenoemde ‘emo-design’ betreft unieke, gepersonaliseerde producten die ons intuïtief raken, vanzelfsprekend functioneren, en een goed gevoel over onszelf geven’, volgens Don Norman, auteur van Emotional Design - Why we love (or hate) everyday things.

Zoiets gebeurt ook door het opwaarderen van als minderwaardig bestempelde materialen en niet alleen omdat ze slecht zijn voor het milieu. Neem de plastic boodschappentas die in 1959 een fantastische uitvinding was omdat het een waterbestendig, herbruikbaar, lichtgewicht ding is dat meer dan duizend keer zijn eigen gewicht kan dragen. Bovendien was het een milieuvriendelijk alternatief voor de destijds populaire maar bomen verslindende papieren zak. De industrie zette de plastic tas echter op de markt als made to be wasted, een waardeloos ding dat we ook achteloos zijn gaan weggooien. Met alle gevolgen van dien...

Plastic Age

Plasticvrij leven is echter volstrekt onmogelijk. We leven in de Plastic Age of Plasticine- tijdperk. Dat je er ook met een gekantelde blik naar kunt kijken bewijst de conceptuele materiaalontwerper Shahar Livne: ze ziet plastic als waardevolle grondstof die we in de toekomst gaan delven zoals we nu nog boren naar olie en gas. Metamorphism heet haar lopende onderzoeks- en ontwerpproject waarin ze speculeert op deze toekomst waarin plastic afval verder in het aardoppervlak doordringt en mengt met natuurlijke materialen waardoor het een geheel nieuwe winbare hulpbron wordt. Dit scenario is tot op zekere hoogte al van kracht. In 2014 ontdekten onderzoekers rotsformaties op Hawaiiaanse stranden die werden gevormd door een mix van zand en plastic afval en noemden deze plastiglomeraten. Livne's materiaal heet Lithoplast, een nieuw speculatief materiaal dat ze als klei kneedt tot producten waaronder een klok, die te zien was bij Embassy of Rethinking Plastic van Yksi Expo tijdens Dutch Design Week.

In het How&Wow Linen project van Crafts Council Nederland gaat het niet alleen over lokaal produceren, maar over de relevantie van de herwaardering van gewassen, zoals een veelzijdig maar bijna vergeten materiaal als vlas voor de productie van linnen. De videoreeks HOW gaat over de delicate blauwe bloemetjes die in onze gure polder groeien tot het verwerkingsproces waarin termen als repelen, dauwroten en zwingelen betekenis krijgen. WOW toont een experimentele zoektocht van een tiental ontwerpers en hun toepassingen die geïnspireerd zijn door eeuwenoude technieken en de schoonheid van vlas.

Zo begon ontwerper Anna Wetzel begon tijdens de lockdown samen met haar grootmoeder vlas te kweken op haar eigen balkon. “Mijn balkon is erg klein dus ik moest improviseren. Ik stelde mijzelf de vraag: als je de professionele landbouwbenodigdheden niet hebt, kan je dan nog vlas telen?” Het antwoord is: ja. Wetzel maakte van haar eigen linnen gebreide prototype kledingstukken en accessoires. Zo halen we de natuur waar we zo’n behoefte aan hebben een beetje binnen onze stedelijke woningen, maar nog belangrijker: door zelfs een gewas te verbouwen, zoals Wetzel, maar bijvoorbeeld ook Christien Meindertsma doet, ervaar je hoe arbeidsintensief het is, hoe lang het duurt voor je kunt oogsten. Door zo’n sterke en directe relatie met het materiaal aan te gaan, krijgt het eindproduct veel meer waarde en betekenis. Daarin voorziet het IKEA Virtual Greenhouse dat bestaat uit masterclasses, live lezingen en interactieve ervaringen die zijn ontworpen door experts (ook designers) in voeding, gezondheid, duurzaamheid en plantkunde. Ze vertellen over het bewaren van zaden, het maken van een Japanse kokedamabal, het verven van textiel met voedselafval en over een microtuin, fungarium of mini-terrarium in huis. Het doel is om zoveel mogelijk mensen zich thuis zelfredzaam en dichter bij de natuur te doen voelen en de duurzame relatie met onze spullen te vergroten.

De Nieuwe Standaard 2030

Jeffrey Heiligers (deelnemer aan Driving Dutch Design) kijkt wat verder in de toekomst, naar het jaar 2030, wanneer volgens hem nieuwe producten kopen echt niet meer kan, maar adopteren wel. Hij schreef The New Standard 2030, een manifest over zijn visie op de rol van productontwerpers die samenwerking met retailers, fabrikanten en consumenten de impact van lifestyleproducten - op het milieu - tot nul terugbrengen. Het verhaal en de identiteit in het paspoort van elk product, weerspiegelen de levenscyclus, zoals met de BIY (Build-It-Yourself) 100% circulaire Sneaker waarbij de consument de touwtjes in handen heeft bij het maakproces en Zinc Cabinet, een kledingkast gemaakt uit één duurzaam materiaal, zonder chemische toevoegingen, lijm of schroeven, dat gedemonteerd kan worden geretourneerd bij de producent. Recyclen is de mode, wegwerpen is uit.

Recycelen, dat doet Anisha Sharma in haar project Radio re-made (onderdeel United Matters, masteropleiding van Central Saint Martins in Londen). Ze verzamelde afgedankte e-waste-componenten en andere materialen tijdens de lockdown en maakte er een werkende radio van. Razendsnelle innovaties en lage productiekosten hebben de bereikbaarheid van elektronische producten en digitale technologie vergroot en daarmee ook de enorme berg e-waste, weet ze. “Het merendeel van die elektronische apparaten kan prima worden gerepareerd of gerecycled, maar de ingewikkelde wetgeving ontmoedigt onderzoekers, knutselaars en uitvinders voor wie elektronisch afval een waardevolle grondstof is voor nieuwe producten”, zegt ze. Met haar radio wil de ontwerper het bewustzijn over de e-wasteberg vergroten en onderzoeken hoe we nieuwe tools, systemen en processen kunnen ontwikkelen voor meer circulaire productiesystemen.

Andere ontwerpers vinden onconventionele manieren om nieuwe relaties met onze bestaande producten aan te gaan. Zo won de dit jaar afgestudeerde Meghan Clarke de Gijs Bakker Award voor This Work of Body/ This Body of Work waarin ze iets alledaags als haar oude versleten gordijnen draad voor draad deconstrueerde. Duizenden van die draden knoopte ze samen. We worden getuigen van haar repetitieve, niet-productieve productiviteit. Minuten worden uren, uren worden dagen. Ze maakt de tijd die ze aan haar noeste arbeid besteedt zichtbaar in een samenleving waar alle energie juist in groei wordt gestopt. Tegelijkertijd toont ze de schoonheid van het uit elkaar halen en het geduld en de liefde waarmee ze een nieuw bijzonder werk creëerde.

Anti Chair Movement, een beweging die protesteert tegen de traditionele wijze van stoelen ontwerpen en gebruiken, stelt voor om de regels te veranderen door de stoel als zitobject van zijn functie te bevrijden. Geïnspireerd door de Canadese ijsdanseres en choreograaf Shae-Lynn Bourne die de stoel als partner inzette, zijn zitobjecten volgens de Anti Chair Movement een weerspiegeling van de manier waarop we ze behandelen. Als we nu eens anders kijken, kunnen we een langdurige en diepere relatie opbouwen met onze stoelen.

En trouwens, met heel veel meer van onze producten.