Wat maakt een hedendaags icoon?

“Beroemd voor wie?” vraagt de Nederlandse interieurstylist en blogger Patrick Kooiman, a.k.a. ‘The Interiorator’, wanneer hij gevraagd wordt naar iconisch ontwerp. “Knotted chair van Marcel Wanders zou iconisch kunnen zijn, omdat deze symbolisch is voor de vooruitgang op het gebied van materiaaltechnologie. Maar dan alleen als je echt helemaal into design bent.” Patrick somt een lijst namen op; Sunny Cloud van John Körmeling, de shopper van Susan Bijl, Waste Table van Piet Hein Eek en Schiphol Clock van Maarten Baas... Allemaal bekend en geliefd, bij de echte designliefhebber. Sommigen zijn ook bekend bij een breder publiek.

Iconische ontwerpen mogen dan deel uitmaken van ons culturele landschap, ze verschijnen in ons bewustzijn en verdwijnen weer, maar hoe zit het met de commerciële wereld? Gaan industrieel vermaak en academische prikkeling een plek innemen in de winkelstraat.

“Ik vind het echt moeilijk om een hedendaags ontwerp te bedenken dat commercieel echt succesvol is”, aldus Patrick, “de Domoor van Richard Hutten zou een goed voorbeeld kunnen zijn. Die is in ieder geval iconisch in de zin dat iedere Nederlander het ontwerp herkent, zelfs als ze niet weten wie de ontwerper is."
 
Ben je succesvol als iconoclast als je, hard gezegd, alleen maar een populariteitswedstrijd wint? Of dit nu commercieel is, cultureel of hopelijk: beide?  “Ik denk dat in deze tijd beroemdheid, populariteit en het aantal likes een rol spelen”, zegt Patrick. "Het wordt wat makkelijker als je de definitie van iconisch aanpast en verandert in 'iets dat zeer bewonderd wordt door een groep mensen' of ‘iets dat een nieuwe norm bepaalt'."
 
Het ‘iets dat een nieuwe norm bepaalt’ zal een teken van erkenning opleveren van de insiders de industrie, maar ‘bewondering van een groep mensen’? Wereldwijd? Dit wijst zeker naar de ongeregelde wereld van de sociale media. De wow-factor. De ‘Instagramability’ van dit alles. Overwegen ontwerpers de wow-factor van hun werk?

“Jazeker”, zegt Patrick, “Studio Drift is daar bijvoorbeeld heel goed in, met hun droneshow op oudejaarsavond in Rotterdam. Die weten dus heel goed wat ze doen en ik denk dat ‘Instagramability’, als dat een woord is, belangrijk is.
 
Het werk van Studio Drift, met als hoofdrolspeler Shylight, is extreem fotogeniek. “Ik zag minstens zoveel mensen in het Rijksmuseum die dit werk filmden, als mensen die dat deden bij de Nachtwacht van Rembrandt”, merkt Patrick op.
 
Het is mooi als je werk toevallig fotogeniek is, maar wat gebeurt er als het meer 'een gezicht voor radio' heeft? Hoe verhoudt Instagram zich tot een ontwerpscene die onbetwistbaar voorbijgaat aan esthetiek ten bate van conceptuelere en systeem-gebaseerde resultaten?

“Als je naar het archief van Dutch Design Awards kijkt, die al achttien jaar bestaan, zie je een verandering in die zin dat projecten steeds meer gebaseerd zijn op impact- en relevantievraagstukken, en niet zozeer op esthetiek. Het is niet langer ontworpen om het ontwerp”, aldus Frederiek Dijkstra, projectleider bij Dutch Design Awards.
 
Is het moeilijker om iconisch te zijn als de output van ontwerpers een grotere maatschappelijke lading heeft gekregen en daarmee minder glamoureus en conceptueler is geworden? Kan een idee, op zichzelf, iconisch zijn?
 
Misschien vinden we in de manier waarop we ideeën bedenken en met elkaar verbinden een aanwijzing voor het ontsluieren van hedendaags iconisch gedrag? Excentriciteit en bravoure zijn twee eigenschappen die boven komen drijven.

"Onze internationale vakgenoten maken altijd opmerkingen over ons gevoel voor humor en het feit dat we niet bang zijn om dat te laten zien. Van eenvoudige objecten tot echt grote infrastructuur, zoals bijvoorbeeld de Zaligebrug in Nijmegen", zegt Frederiek.
 
De brug ligt in een uiterwaardengebied, waardoor hij een paar dagen per jaar gedeeltelijk onder water staat, wat een overweging was bij het ontwerp. Waar ter wereld vind je een brug die doelbewust onder water komt te staan?
 
Gevraagd naar de rol van Dutch Design Awards in het ecosysteem van iconisch ontwerp, zegt Frederiek: "Levert Dutch Design Awards iconen op? Ik kijk naar Marcel Wanders, Maarten Baas, Studio Drift, ze zijn er, maar het mag duidelijk zijn dat alleen een Dutch Design Award je niet meteen een icoon maakt”. Frederiek vervolgt: “Ze hebben iets dat sprankelt. Wij presenteren ontwerpen die iconisch zouden kunnen zijn, die misschien een iconische mentaliteit hebben en daarbinnen het potentieel voor een monumentale status."

Hoe bereik je de eerste trede op de ladder naar een monumentale status als alles dicht is?

“Toen de awards vorig jaar online werden uitgezonden, konden we een groter publiek bereiken”, aldus Frederiek, ‘het was een perfect format om uit te leggen wat de awards inhouden en wat de betekenis van de categorieën is. Service & Systems (red. inmiddels hernoemd naar Data & Interaction) is als categorie niet zo makkelijk te begrijpen, maar nu hadden we 30 minuten de tijd om met de genomineerden te praten over de categorie en de plannen…”.
 
Dus, misschien zal fotogeniek niet per se in het middelpunt staan. De ontwerpen met een conceptueel gezicht krijgen op deze manier ook hun kans in de schijnwerpers. Het lijkt erop dat alles op dit moment opnieuw moet worden geëvalueerd en misschien worden sommige van de huidige, geïmproviseerde werkwijzen wel de standaard manier van werken in de toekomst.
 
Nu het belang van ‘iconische mentaliteit’ waarschijnlijk wat minder geworden is; hoe zit het met de tijdgeest en waar gaan we naartoe?  "Destructief en duurzaam", zegt Patrick.
 
Er zit iets in dit spanningsveld. Stevent de wereld af op een uitbundig en decadent post-pandemisch tijdperk in de stijl van de jaren twintig? Het beschermen van de planeet is een belangrijk punt op de agenda, daar zullen we het toch druk genoeg mee hebben? Misschien is beide mogelijk. Hoe het ook afloopt, de iconen van morgen worden vandaag de dag gevormd.
 
Frederiek merkt op dat, terwijl afgestudeerden van Design Academy Eindhoven het fantastisch blijven doen, de afgestudeerden van ArtEZ in Arnhem ook een belangrijke rol gaan spelen in het vormgeven van onze toekomst.
 
Instagram mag dan een podium zijn, maar de acteurs en het script zijn het belangrijkst. Wij als designfans geven de ‘likes’ en schrijven lovende woorden over degenen die bijdragen om standaarden naar een hoger niveau te tillen. We hebben onze pin-ups nodig, onze heldinnen en helden. Maar het is de impact, of die nu emotioneel of functioneel is, die de drijvende kracht is - de vonk waarvan we eerder niet wisten dat hij er was.