Dutch Design Week toont nieuwe manieren van bouwen

Gegroeide biobased materialen zorgen er voor dat we minder afhankelijk worden van materialen afkomstig uit fossiele brandstoffen (zoals plastic) en voor het verminderen van CO2-uitstoot. Maar dat niet alleen; nu regeringen strengere eisen gaan stellen aan het gebruik van vervuilende materialen, zullen biobased materialen steeds meer als een noodzaak en als een kans worden gezien. In veel sectoren krijgen biobased materialen langzaam voet aan de grond, de bouwsector heeft hier nog een flinke slag in te maken. Cement is volgens het International Energy Agency verantwoordelijk voor ten minste 7% van door de mens veroorzaakte broeikasgasemissies wereldwijd.

Daarom is tijdens Dutch Design Week het Ketelhuisplein in Eindhoven getransformeerd tot een etalage voor de op biobased gebaseerde architectuur van de toekomst. Hoog en trots staat het Biobasecamp, een paviljoen dat volledig uit bomen is gebouwd. Het dek is gemaakt van modulaire 16m x 3.5m vloerplanken gemaakt van gelamineerd hout (CLT, lichtgewicht maar sterk geprefabriceerd, massief ontworpen houten panelen), terwijl de ondersteunende pijlers zijn gemaakt van populieren die langs de A2 stonden en vanwege veiligheidsredenen moesten worden gekapt.

De voordelen van het bouwen met hout op deze manier zijn talrijk, legt architect van Biobasecamp Marco Vermeulen uit. “Normaal bouw je iets en dan moet iemand anders alle leidingen, de bekabeling en deuren enz. toevoegen. Hier is alles geprefabriceerd, wat het bouwproces enorm versnelt.” Nog interessanter is het feit dat wanneer je met hout bouwt, CO2 heel lang wordt opgeslagen. “En als je de elementen van je constructies modulair maakt zodat ze steeds opnieuw kunnen worden hergebruikt, kun je ze nog langer bewaren.” (Biobasecamp is modulair en zal opnieuw worden gebruikt op de Floriade Expo 2022.)

Niet ver van het Biobasecamp staat ‘The Growing Pavilion’, een cirkelvormige structuur volledig gemaakt van diverse natuurlijk gegroeide biobased materialen zoals mycelium. Het paviljoen is bedacht en ontworpen door Company New Heroes, een internationaal multidisciplinair kunstcollectief dat TV shows, installaties en theatervoorstellingen creëert. Samen met Dutch Design Foundation en verschillende andere partners uit de bouw, wetenschap en design werkten zij aan dit project. Lucas De Man, oprichter van het collectief, en ontwerper Pascal Leboucq, vinden dat biobased materialen te vaak zijn ontworpen om te lijken op bestaande materialen. “We moeten gebruik maken van biobased materialen omdat ze ontwerpen en producten mooier, origineler en innovatiever maken dan hun traditionele tegenhangers. Daarmee creëren we een nieuwe ontwerp-identiteit, een nieuwe esthetiek”, zegt De Man.

The Growing Pavilion heeft absoluut zijn eigen esthetiek. De buitengevel is een echte eyecatcher. De mycelium panelen zijn in 2 weken gegroeid in speciale mallen. Het netwerk van de Reishi paddenstoel is volledig door het hennep gegroeid, dat als voedingsbodem dient voor de schimmel. Na een korte droogperiode is de schimmel dood en groeit deze niet meer verder. Leboucq: “ We hebben de schimmel met opzet wat langer door laten groeien waardoor het een unieke, organische textuur, kleur en beleving krijgt. 

Het paviljoen is omringd door een bank gemaakt van geperst rijststro. Wie binnenstapt ziet direct de natuurlijke elementen in de vloer en een deel van het meubilair. Deze zijn gemaakt van bio-laminaat, een combinatie van verpulverde lisdodde, gebonden met een lijm op basis van zetmeel uit de aardappelindustrie. Het trechtervormige dak is gemaakt van katoen en voert regenwater af in de centraal geplaatste plantenbak voor lisdodde. 

Het paviljoen toont echter niet alleen de nieuwe esthetiek van biobased bouwen en ontwerpen, het project als geheel laat zien hoe experiment, samenwerking en kennisdeling deze schoonheid kunnen realiseren. In The Growing Pavilion en online deelt het creatieve collectief een ‘Materialen Atlas’ waarin alle experimenten worden beschreven die het team in de afgelopen 2,5 jaar heeft uitgevoerd. "We doen letterlijk en figuurlijk een boekje open over onze zoektocht in de wereld van het biobased bouwen. We willen alle informatie delen, zodat ontwerpers en bedrijven hier zelf en samen stappen mee kunnen maken", zegt Leboucq. “Zo is te lezen dat we liever een dak van lokaal geproduceerd vlas hadden aangebracht, maar de huidige technologie is nog niet ver genoeg om dit te realiseren”, aldus de ontwerper. De Man vult aan: “Veel bedrijven houden informatie en kennis achter omdat ze een grote investering hebben gedaan en denken dat ze geld zullen verliezen wanneer ze dit openbaar maken. Het tegenovergestelde is waar. Hoe meer we delen, hoe meer we van elkaar kunnen leren hoe verder we samen komen". Zo gaat The Growing Pavilion verder dan alleen het vinden van mooie en slimme toepassingen voor de uitdagingen van onze tijd. Het is een project dat ontmoeting mogelijk maakt en stimuleert om samen biobased dromen te realiseren.

Het duo weet niet hoe lang een mycelium structuur bestand is tegen zon, regen en sneeuw, dat is ook onderdeel van de zoektocht. Maar de prototype panelen, die ze vijf maanden geleden buiten hebben geïnstalleerd, zijn nog steeds in dezelfde staat als toen ze voor het eerst werden gemaakt. Momenteel wordt aangenomen dat The Growing Pavilion tien jaar kan meegaan. Met verbeteringen in technologie en innovaties in materiaalgebruik kunnen ze eeuwig meegaan, is de droom. Tot die tijd kunnen de verschillende onderdelen van het gebouw een nieuwe bestemming krijgen of weer terug naar de natuur, want het bouwwerk is voor 95% circulair.

Beide projecten op het Ketelhuisplein maken gebruik van materialen en technieken die niet nieuw zijn, maar die al honderden of zelfs duizenden jaren bestaan. Het idee om houten fundamenten te maken is bijvoorbeeld gemeengoed in Amsterdam en Rotterdam, dat grotendeels is gebouwd op een systeem van houten palen. Beide projecten vangen ook koolstof op. Berekeningen laten zien dat bij de productie van The Growing Pavilion 16 ton CO2 is uitgestoten, maar het paviljoen heeft 26 ton opgevangen via zijn gekweekte materialen. “Het bouwwerk is dus uiteindelijk CO2-negatief”, zegt De Man. Daarnaast is er 25 ton CO2 uitstoot bespaard ten opzicht van de bouw met conventionele bouwmaterialen zoals beton. Zo dient het Biobasecamp als een voorbeeld van hoeveel er kan worden bespaard op koolstofemissies wanneer biobased materialen op grote schaal worden toegepast. "In Nederland staan we op het punt om de komende 20 jaar 1 miljoen huizen te bouwen", legt Marco Vermeulen uit. “Als we dat traditioneel doen, stoten we nog eens 55 megaton CO2 uit.” Als die miljoen huizen in plaats daarvan uit CLT en hout zouden bestaan, zou je niet alleen de uitstoot van die 55 megaton voorkomen, maar zou je ook nog eens 45 megaton CO2 opslaan. Wat nodig is, vindt Vermeulen, is een mentaliteitsverandering. "We moeten begrijpen hoe waardevol een grondstof echt is.”

Hieronder een aantal citaten van andere partners en deelnemers die betrokken zijn bij het ontwerp en architectuur op het Ketelhuisplein.

Mathew Vola, directeur onroerend goed Arup: “Bij Arup hebben we de Sustainable Development Goals ondertekend. De balans tussen planeet en mens vinden wij erg belangrijk. De bouw is verantwoordelijk voor 25% van de CO2-uitstoot. Het zou geweldig zijn als we dit naar 0 kunnen brengen, maar wij willen nog verder gaan; door gebouwen neer te zetten die energie opwekken. Onze gebouwen zijn energiezuinig (bijvoorbeeld het QO Hotel in Amsterdam), slaan CO2 op (zoals Haut, een toren in Amsterdam) en vergroten de biodiversiteit (bijvoorbeeld het Bosco Verticale-project waaraan we hebben gewerkt). In de toekomst gaan we dit combineren in één bouwwerk. We hebben regelgeving nodig waarin de impact op de planeet in de kosten wordt meegenomen. Soms lijkt het bouwen met bijvoorbeeld biobased materialen op het eerste gezicht duurder, maar als we het effect op de planeet meerekenen dan kost het ons meer om op de oude manier door te blijven gaan.” Ingenieursbureau Arup is de hoofdingenieur en adviseur voor brandveiligheid van het Biobasecamp van DDW.

Peter Verdaasdonk, directeur Floriade Expo 2022: “Zowel Dutch Design Week als de Expo zijn gericht op de toekomst, het is niet meer dan een logische stap dat we gaan samenwerken. Tijdens de wereldtuinbouwtentoonstelling concentreren we ons op de Groene Stad van de toekomst. Circulair bouwen is hier een substantieel onderdeel van. Samen met onze partners zoeken we naar innovatieve circulaire materialen. Wij gaan ervan uit dat onze aanwezigheid op DDW met het Floriade LivingLab ons in contact brengt met veel enthousiaste (jonge) ontwerpers, die samen met ons mee willen bouwen.” Floriade Expo 2022 lanceert tijdens DDW verschillende ‘challenges’. Studenten worden uitgedaagd mee te denken in de thema’s van de wereldtuinbouwtentoonstelling: groen, voeding, energie en gezondheid. De Expo is op zoek naar mooie en innovatieve ontwerpen voor de Nederlandse inzending op het Floriadeterrein, de ‘Dutch Innovation Xperience’. Daarnaast worden bezoekers van DDW geïnformeerd en geïnspireerd over Floriade Expo 2022.

Waldo Maaskant, programmaleider biobased economy en circulaire economie, Provincie Noord-Brabant: “Circulair bouwen heeft een grote toekomst. Nederland en ook Brabant staat voor een grote bouwopgave. De Provincie Noord-Brabant heeft circulariteit een expliciete plaats gegeven in dit bestuursakkoord en we stimuleren projecten op het gebied van circulair bouwen, renoveren en slopen. Dit doen we samen met bouwmaatschappijen en woningbouwcoöperaties. Op het gebied van Infra hebben we als provincie directe invloed vanwege ons eigen provinciale wegennet. Hier hebben we een innovatieve inkoop en aanbestedingswijze geïntroduceerd die circulariteit en toepassing van biobased materialen bevorderd door de markt uit te dagen op deze gebieden.”
Tijdens DDW is de Provincie Noord-Brabant partner in het Biobascamp, Embassy of Circular & Biobased building en de Embassy of Sustainable design. De provincie heeft onder het Biobascamp de expo Living Landscape, een interactieve expo die inspireert en uitdaagt om keuzes te maken. Hier ervaar je hoe duurzame energie, veranderingen in de landbouw, slimme mobiliteit, innovatiekracht en circulair bouwen samen komen in jouw dorp of stad.

Biobasecamp is gebouwd door het montageteam van DERIX. Het team heeft zo’n 200 m³ X-LAM (kruislaaghout) gebruikt voor het bouwwerk. Tijdens DDW laat DERIX een aantal andere voorbeelden zien waarom X-LAM hét houten bouwmateriaal van de toekomst is en welke mogelijkheden het biedt om flexibel en circulair te bouwen.